Σαν σήμερα: Οι εκλογές του 1915

Τι έγινε σαν σήμερα; Η ερώτηση απαντιέται εύκολα, θα μου πείτε: σήμερα στο Διαδίκτυο υπάρχουν πολλοί ιστότοποι στους οποίους μπορείς να βρεις τι έγινε στη σημερινή μέρα στο παρελθόν, ποια ιστορικά πρόσωπα γεννήθηκαν ή πέθαναν τη μέρα αυτή, ποιες μάχες έγιναν ή ποια άλλα σημαντικά γεγονότα.

Σημαντικά, βέβαια, στην κλίμακα που τα εξετάζουμε. Άλλες επετείους και άλλα πρόσωπα προβάλλει η αγγλική Βικιπαίδεια, άλλα η ελληνική -σε κάποια συμπίπτουν και σε κάποια όχι.

Στο μηνολόγιο που δημοσιεύουμε εδώ στο ιστολόγιό μας την πρώτη μέρα (συνήθως) κάθε μηνός, και που επομένως θα δημοσιέψουμε και αύριο (τα μεζεδάκια θα μεταφερθούν την Κυριακή, θα είναι της κάλπης), ο πατέρας μου διάλεξε να προβάλει κάθε μέρα ένα ή δύο γεγονότα, το συχνότερο γεννήσεις ή θανάτους, που ο ίδιος τα έκρινε σημαντικά.

Έτσι, για τη σημερινή μέρα, τις 31 Μαΐου, σημειώνει: Αποκαθήλωσις της ναζιστικής σημαίας υπό Εμμανουήλ Γλέζου και Αποστόλου Σάντα.

Βέβαια, τα διάφορα επετειολόγια σαν το sansimera.gr ή το αντίστοιχο της ελληνικής Βικιπαίδειας καταγράφουν το σημαντικό αυτό γεγονός στις 30 Μαΐου -και τυπικά δίκιο έχουν, αφού το κατέβασμα της ναζιστικής σημαίας έγινε πριν από τα μεσάνυχτα. Ωστόσο, εγώ και πολλοί άλλοι προτιμάμε να σκεφτόμαστε ότι έγινε την 31η Μαΐου, διότι εκείνη ήταν η μέρα που ξημέρωσε χωρίς τη σβάστικα να κυματίζει στον ιερό βράχο. Τότε την είδαν κι αναθάρρησαν οι Αθηναίοι.

Την ηρωική πράξη του Μανόλη Γλέζου και του Λάκη Σάντα την έχουμε τιμήσει στο ιστολόγιο και με αυτοτελές άρθρο και με αφορμή την επίθεση των σύγχρονων θαυμαστών του Χίτλερ εναντίον του Μανόλη Γλέζου, καθώς και σε αντιδιαστολή με τον ανύπαρκτο ήρωα Κουκίδη., αλλά και με ένα σκίτσο του Μποστ που αναφέρεται έμμεσα στο γεγονός. Οπότε, δεν έχω σήμερα να προσθέσω κάτι άλλο.

Ωστοσο, υπάρχει κι άλλο ένα γεγονός που συνέβη σαν σήμερα και που σημάδεψε, πιστεύω, τα πολιτικά μας πράγματα για αρκετά χρόνια -και περιέργως το γεγονός αυτό απουσιάζει από το επετειολογιο του sansimera.gr (τουλάχιστον το συνοπτικό, που προσφέρεται δωρεάν) όσο και από το αντίστοιχο της Βικιπαίδειας, οπότε δεν θα το βρείτε εκεί. Θα μπορούσα να το βάλω σε κουίζ αλλά διάλεξα μαρτυριάρικον τίτλο.

Πρόκειται για τις βουλευτικές εκλογές της 31ης Μαΐου 1915 -η ημερομηνία, όπως και όλες του άρθρου, είναι με το παλιό (ιουλιανό) ημερολόγιο που ίσχυε τότε στην Ελλάδα. [Και όχι, η απουσία των εκλογών του 1915 από τα προαναφερθέντα επετειολόγια δεν οφείλεται στο ημερολόγιο -ούτε στις 12 Ιουνίου έχουν τίποτα].

Ήταν κρίσιμες εκλογές αφού είχε αρχίσει ο Μεγάλος ευρωπαϊκός πόλεμος, που αργότερα ονομάστηκε παγκόσμιος, και το διακύβευμα ήταν αν η Ελλάδα θα έμενε ουδέτερη ή θα έβγαινε στον πόλεμο με το μέρος της Αντάντ. Άλλωστε, ακριβώς εξαιτίας της διαφωνίας του με τον βασιλια Κωνσταντίνο για το ζήτημα αυτό, είχε παραιτηθεί, τον Μάρτιο του 1915, ο Ελευθέριος Βενιζέλος, νικητής των εκλογών του 1912 και στη συνέχεια από κοινού θριαμβευτής στους βαλκανικούς πολέμους.

Ο βασιλιάς όρισε τον Δ. Γούναρη πρωθυπουργό, ο οποίος σχημάτισε κυβέρνηση και προκήρυξε τις εκλογές -αλλά βέβαια ο Γούναρης δεν ήταν υπηρεσιακός πρωθυπουργος κοινής αποδοχής παρά ηγετική μορφή της αντιβενιζελικής παράταξης.

Οι εκλογές της 31-5-1915 ήταν οι πρώτες που έγιναν και στις Νέες Χώρες, τα εδάφη που είχε κερδίσει η Ελλάδα από τους βαλκανικούς πολέμους, δηλαδή Μακεδονία, Ήπειρο, Κρήτη και νησιά Αιγαίου (η Κρητη είχε εκλέξει και παλαιότερα βουλευτές βέβαια). Η πληθυσμιακή σύνθεση των νέων χωρών δεν είχε την παλιοελλαδίτικη ομοιογένεια -στη Μακεδονία υπήρχαν συμπαγείς μουσουλμανικοί πληθυσμοί, το ίδιο και στην Ήπειρο, όπως και Εβραίοι στη Θεσσαλονίκη.

Οι εκλογές έγιναν με σφαιρίδια, σε ατομικές κάλπες για κάθε υποψήφιο. Το σύστημα αυτό, σε συνθήκες πόλωσης, ουσιαστικά μετατρεπόταν σε πλειοψηφικό, εφόσον οι περισσότεροι ψηφοφόροι έριχναν συντεταγμένα λευκή ψήφο στους υποψηφίους της δικής τους παράταξης, μαυρίζοντας εξισου συντεταγμένα τους αντίθετους. Αντιπαρατάχθηκαν βασικά δύο παρατάξεις, το Κόμμα των Φιλελευθέρων υπό τον Ελευθέριο Βενιζέλο και το Κόμμα των Εθνικοφρόνων υπό τον Δημ. Γούναρη, που είχε αναλάβει πρωθυπουργός μετά την παραίτηση Βενιζέλου.

Πρώτη σελίδα του βενιζελικού Έθνους, 31-5-1915

Οι Φιλελεύθεροι πέτυχαν θρίαμβο τόσο στα αστικά κέντρα όσο και στην Ήπειρο και τα νησιά και εξασφάλισαν άνετη πλειοψηφία. Κέρδισαν 189 έδρες έναντι 90 των Εθνικοφρόνων και 37 διάφορων άλλων.

Ανάμεσα στους άλλους ήταν και οι 2 βουλευτές της σοσιαλιστικής Φεντερασιόν, που είχαν εκλεγεί στη Θεσσαλονίκη ύστερα από τακτική συμμαχία με τους Εθνικόφρονες -ήταν ο Αριστοτέλης Σίδερης και ο Αλβέρτος Κουριέλ. Έχει κάποιο γούστο ότι η πρώτη εκλογική εμφάνιση Εθνικοφρόνων στην ιστορία της χώρας έγινε σε σύμπραξη με σοσιαλιστές και άλλα εθνομηδενιστικά στοιχεία 

Το γεγονός είναι ότι οι Εβραίοι και οι Τούρκοι της Θεσσαλονίκης ψήφισαν μαζικά εναντίον του Βενιζέλου, δίνοντας έτσι λαβή στις βενιζελικές εφημερίδες να κατηγορούν το κόμμα του Γούναρη για «ανίερον συνεργασίαν μετά νεοτούρκων και αναρχικοσοσιαλιστών εβραίων» (Έθνος 3.6.1915).

Αλλά το πιο παράξενο που συνέβη σ’ αυτές τις εκλογές είναι ότι, παρά την κατά κράτος νίκη των Φιλελευθέρων, δεν σχηματίστηκε αμέσως κυβέρνηση Βενιζέλου.

Πράγματι, ήδη πριν από τις εκλογές, ο βασιλιας Κωνσταντίνος είχε ασθενήσει βαριά, πλευριτιδα με πνευμονία. Σύμφωνα με τα ιατρικά ανακοινωθέντα, πάλευε για μεγάλο διάστημα με τον θάνατο, και μάλιστα μεταφέρθηκε από την Τήνο η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας για να την ασπαστεί ο ασθενής και να γιατρευτεί. (Φήμες έλεγαν πως ο βασιλιάς δεν αρρώστησε αλλά τον τραυμάτισε η βασίλισσα Σοφία, η αδελφη του Γερμανού Κάιζερ, πάνω στον καβγά σχετικά με το αν η Ελλάδα θα έβγαινε στον πόλεμο).

Οπότε, μετά τις εκλογές, ο Γούναρης συνέχισε να κυβερνά το κράτος, αφού ο ασθενής βασιλιάς δεν μπορούσε να υπογράψει το διάταγμα για να συγκληθεί η Βουλή και να δώσει εντολή σχηματισμού κυβέρνησης στον Βενιζέλο. Η καθυστέρηση δεν θα είχε μεγάλη σημασία σε άλλους καιρούς, αλλά μέσα στη βράση του ευρωπαϊκού πολέμου και ενώ οι Αγγλογάλλοι πίεζαν την Ελλάδα να βγει στον πόλεμο ήταν σαφώς παράγοντας ανωμαλίας.

Ο Ιούνιος και ο Ιούλιος πέρασαν με τον Γούναρη πρωθυπουργό, σε αναμονή της ανάρρωσης του Κωνσταντίνου. Οι βενιζελικές εφημερίδες κατηγορούσαν την κυβέρνηση ότι οχυρώνεται πίσω απο την ασθενεια του Κωνσταντίνου για να κρατηθεί στην αρχή ενώ οι κυβερνητικές εφημερίδες μέμφονταν την αντιπολίτευση που δεν σέβεται τη μάχη του βασιλιά για τη ζωή του. Πολύ δηλητήριο χύθηκε αυτούς τους δυο μήνες, κι ο σπόρος του λεγόμενου εθνικού διχασμού άρχισε να ριζώνει.

Τελικά στις αρχές Αυγούστου ο βασιλιάς συγκαλεσε τη Βουλή και σχηματίστηκε κυβέρνηση από τον Βενιζέλο, που όμως υπήρξε βραχύβια. Στις αρχές Οκτωβρίου, και ενώ η Βουλγαρία ετοιμαζόταν να βγει στον πόλεμο με το μέρος των Κεντρικών Δυνάμεων, ο Βενιζέλος έδωσε στους Αγγλογάλλους την άδεια να αποβιβάσουν στρατεύματα στη Θεσσαλονίκη. Παρά το γεγονός ότι πήρε ψηφο εμπιστοσύνης από τη Βουλή, ο Κωνσταντίνος τον απέπεμψε και λίγο αργοτερα διέλυσε τη Βουλή, προκηρύσσοντας εκλογές για τον Δεκέμβριο του 1915. Οι Φιλελεύθεροι δεν συμμετείχαν σε αυτές τις εκλογές, κάτι που οριστικοποίησε τον διχασμό, που πήρε απο το καλοκαίρι του 1916 και θεσμική μορφή με τον σχηματισμό επαναστατικής κυβέρνησης στη Θεσσαλονίκη και τη δημιουργία δεύτερου ελληνικού κρατικού μορφώματος στη βόρεια Ελλάδα και στα νησιά.

Αλλά η Βουλή της 31.5.1915 δεν είχε πει την τελευταία της λέξη. Όταν το καλοκαίρι του 1917 οι γαλλικές λόγχες εκδίωξαν τον Κωνσταντίνο, και το ελληνικό κράτος ενώθηκε και πάλι, ο Βενιζέλος συγκάλεσε ξανά την τελευταία (κατ’ αυτόν) νόμιμα εκλεγμένη Βουλή, δηλ. τη Βουλή του Μαΐου 1915.

Πολύ λογικά, ο λαός ονόμασε «Βουλή των Λαζάρων» αυτή τη νεκραναστημένη Βουλή, η οποία μάλιστα συμπλήρωσε τρία και πάνω χρόνια νέας ζωής, αφού ο βίος της έφτασε μέχρι τις εκλογές του Νοεμβρίου 1920, που αποτέλεσαν πανωλεθρία για τη βενιζελική παράταξη -και διεξήχθησαν για πρώτη φορά με ψηφοδέλτια έστω και σε ένα μέρος του κράτους, στην ενιαία Θράκη. (Γι’ αυτές τις εκλογές έχουμε γράψει κάτι).

Για να πάρουμε μια γεύση του εκλογικού κλίματος, από το βενιζελικό Έθνος της 31.5.1915 αντιγράφω μερικά «στιγμιότυπα» από εκλογικά τμήματα, φυσικά γραμμένα από τη σκοπιά των Φιλελευθέρων.

Στην τελευταία σελίδα, που τυπώθηκε ενώ είχαν αρχίσει οι εκλογές, με τον γενικό τίτλο: ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΩΡΑ – ΠΑΜΒΕΝΙΖΕΛΙΣΜΟΣ ΑΠ’ ΑΚΡΗ Σ’ ΑΚΡΗ, διαβάζουμε (εκσυγχρονίζω την ορθογραφία):

…Ομάδες πολιτών διαρκώς καταφθάνουν όπως ψηφίσωσιν. Οσάκις ακουσθεί μία φωνή, αυτή είναι:

– Άγκυρα! [το σήμα του κόμματος των Φιλελευθέρων]
– Βενιζέλαρος!
– Βράκα!

Εις την στοάν Καραμάνου. Ψηφίζουν οι του ψηφίου Α. Και εδώ παρατηρείται Βενιζελισμός. Δεν ακούει κανείς τίποτε άλλο εκτός από τας ζητωκραυγάς των Βενιζελικών:
– Βενιζέλαρος!
– Άγκυρα! Άγκυρα!
Κάπου κάπου κανέν χαμίνιον ζητωκραυγάζει και υπέρ των αντιθέτων. Μέχρι της 10ης πρωινής είχον ψηφίσει περί τους τριακοσίους.

………….

Οι ψηφοφόροι προσερχόμενοι καθ΄ομάδας βροντοφωνούσι:

– Και τους 22 θα τους βγάλωμε. [Η Αττικοβοιωτία εξέλεγε 22 βουλευτές]
– Βενιζέλαρος… Άγκυρα
– Τελειώνουν τα κάρβουνα του Στόλου!

…..

Η διεξαγωγή των εκλογών εις το τμήμα τούτο βαίνει καβουροειδώς. Πολλοί περιμένοντες από το πρωί εις το προαύλιον του Βαρβακείου αναχωρούν περί την 11ην χωρίς να ψηφίσουν. Παρ’ ολον το πείσμα του αθηναϊκού ηλίου, ο οποίος εννοεί σήμερον να τσουρουφλίσει το άστυ, οι εκλογείς, καίτοι ψηνόμενοι εις την ζέστην, δεν παύουν να φωνάζουν:

– Βενιζέλαρος!
– Βράκα!
– Βράκαρος!

……

Εις την επί της οδού Μεγάλου Αλεξάνδρου 15ην δημοτικήν σχολήν θηλέων, όπου το 19ον εκλογικόν τμήμα, παρατηρείται η αυτή επικράτησις του κόμματος των Φιλελευθέρων.

Εις το τμήμα τούτο χρησιμεύει ως έξοδος των ψηφοφορησάντων εκλογέων, διά την έλλειψιν άλλης θύρας, ένα χαμηλόν παράθυρον.

Καθιδρος εκλογεύς πηδών εκ του παραθύρου φωνάζει:

– Βενιζέλαρος! Άσπρο και στο Ραλλάκι, που το μαυρίζουν οι κολπατζήδες!

Το Ραλλάκι ήταν ο Δημήτριος Ράλλης, ο οποίος αν και αντιβενιζελικός γενικά, συμφωνούσε με τους Φιλελευθέρους στο θέμα της εξόδου στον πόλεμο. Τελικά, επειδή ψηφίστηκε από αρκετούς βενιζελικούς, ηταν ο μόνος μη βενιζελικός που εκλέχτηκε στην Αττικοβοιωτία, πλάι σε 21 φιλελεύθερους.

Το 1915 ο Ράλλης είχε περάσει την πρώτη και τη δεύτερη νιότη -ήταν 71 ετών. Το παρατσούκλι «Ραλλάκι» ή «το Ραλλάκι το τρελό», που του το είχαν κολλήσει εξαιτίας του ορμητικού του χαρακτήρα όταν πρωτοβγήκε βουλευτής πριν κλείσει τα τριάντα του χρόνια, τον συνόδευε ακόμα. Είναι κι αυτός ένας τρόπος να κερδίσει κανείς την αιωνία νεότητα….

sarantakos.wordpress.com