Στην θρυαλλίδα ο "Εγγονός της Αννας" του Γιώργου Μπουγελέκα

Φωτογραφία της Ntina Mpatzia.
Βασικός χωρο-χρόνος της πλοκής του βιβλίου είναι η γειτονιά μας, το Θησείο την περίοδο της ναζιστικής κατοχής και της Αντίστασης και βασικοί πρωταγωνιστές οι διωκόμενοι φτωχοί Έλληνες Εβραίοι. Ο «Εγγονός της Άννας» του αγαπημένου μας Γιώργου Μπουγελέκα, στον οποίο αξίζουν καταρχήν τα εύσημα για την τόλμη του να γράψει ένα μυθιστόρημα που βάζει μέσα την Ιστορία, και ποια Ιστορία; Εκείνη την άγνωστη του ολοκαυτώματος των Εβραίων της Αθήνας αλλά και της συμμετοχής τους στην Εθνική Αντίσταση.

4 σημεία για το βιβλίο:

1. Το μυθιστόρημα. Μετά από πολλά χρόνια ξενύχτησα για να τελειώσω ένα βιβλίο. Κι ήταν «Ο εγγονός της Άννας» που με κράτησε μέχρι το ξημέρωμα, όχι απλά με προσμονή για το τέλος, αλλά η ζωντάνια της αφήγησης, ο πλούτος συναισθημάτων , η καθημερινότητα και οι επιλογές ζωής των ηρώων μέσα σε ένα γνωστό αλλά και τόσο άγνωστο ιστορικό πλαίσιο, κι ένα ενδιαφέρον απείθαρχο σελίδα τη σελίδα, αυτό το πολύτιμο και μετά , και μετά; Τι να γίνεται; Κι έπειτα η ευγένεια των λέξεων και των συναισθημάτων, χαρακτηριστικό του συγγραφέα για όσους τον γνωρίζουν έστω και λίγο, ευγένεια και στη σκιαγράφηση των ηρώων, ακόμη και των πιο μισητών, ευγένεια, ανθρωπιά και ευαισθησία.

2. Η γειτονιά μας, το Θησείο. Ο χωροχρόνος του μυθιστορήματος. Η Άννα θυμάται. Οι αναμνήσεις της αποτελούν το μεγαλύτερο μέρος του βιβλίου, ενώ το σήμερα επανέρχεται προς το τέλος. Όμως , όσο διαβάζεις , οι αναμνήσεις της γίνονται ο πραγματικός χρόνος δράσης. Εδώ στο Θησείο, στα Πετράλωνα , στον Ασύρματο και τα Σφαγεία, γειτονιές αντιστασιακές , εννοώ πως οι κάτοικοι εντάχθηκαν αμέσως στο ΕΑΜ, δόθηκαν σκληρές μάχες με τους Ναζί, τους Χίτες και τους ταγματασφαλίτες, κι όπως σε όλη την Αθήνα με τη πείνα και τους μαυραγορίτες. Στο Θησείο ήταν δύσκολα τα πράγματα λόγω των Χιτών. Οι Χίτες του Γρίβα, έμεναν σε κάτι μεγάλα, ωραία, αυτά που λέμε σήμερα νεοκλασικά σπίτια. Και δρούσαν εδώ. Και στα χαμηλά σπιτάκια με τις αυλές, φτωχοί άνθρωποι, παλιοί αθηναίοι, λίγοι από τη επαρχία, και εβραίοι , όπως περιγράφει και το βιβλίο. Ήταν και η Συναγωγή κοντά. Κάτω από το αιμοβόρο βλέμμα των ντόπιων συνεργατών των Ναζί, χίτες, ταγματασφαλίτες κι όλο το σκυλολόι των δοσίλογων, ποιος να γλιτώσει; Τα Πετράλωνα ήταν από τις λεγόμενες ελεύθερες περιοχές, δεν είχε Χίτες κι όποια μάχη κι αν έγινε την έχαναν, δε πάτησαν το πόδι τους όπως λέμε, ήταν οι επιμελητείες του ΕΛΑΣ και της ΕΠΟΝ και στα Δεκεμβριανά απόλυτη η κυριαρχία του ΕΛΑΣ. Ανάμεσα Πετράλωνα και Θησείο υπήρχε η λεγόμενη νεκρή ζώνη. Αλλά και στο Θησείο έδωσε μάχη ο ΕΛΑΣ, και κατάφερε να εξολοθρεύσει 100 Χίτες, να πιάσει αιχμαλώτους 40 και να διαφύγουν οι υπόλοιποι. Στον Ασύρματο, στο συνοικισμό των προσφυγικών, στις τότε φαβέλες, λειτουργούσε μαύρη αγορά, αλλά δρούσαν και οι σαλταδόροι που ότι απαλλοτρίωναν από τον κατακτητή το μοίραζαν στο κόσμο, ενώ πολλοί πάμφτωχοι μικρασιάτες εντάχθηκαν στον ΕΛΑΣ και θρήνησαν και νεκρούς. Ίσα που πρόλαβε να γυριστεί το 1960 η Συνοικία το Όνειρο για να θυμόμαστε πως ήταν οι φαβέλες κάτω από του Φιλοπάππου που μάτωσε κι αυτό από τις συγκρούσεις γερμανών και ταγματασφαλιτών με αντιστασιακούς , κυρίως Ελασίτες. Ο χωροχρόνος του μυθιστορήματος είναι αυτός.
Φωτογραφία της Ntina Mpatzia.
3. Η Γυναίκα. Τιμή στη γυναίκα που μάχεται για την αλήθεια και την αξιοπρέπεια, το βιβλίο μας. Αντίσταση και Γυναίκα. Ουσιαστικά γένους θηλυκού και τα δύο. Όπως η μάχη, όχι ο πόλεμος. Όπως η δημοκρατία, όχι ο φασισμός. Εντάξει, το παραδέχομαι, δεν είναι καλό να παίζουμε με τις λέξεις, όταν θέλουμε να μιλήσουμε καθαρά με κάποιον, ή να ακούγονται στερεότυπα , όμως στην λογοτεχνία είναι θησαυρός. «Το 40% του Δημοκρατικού Στρατού ήταν γυναίκες... Τις θυμάμαι να είναι πιο ψυχωμένες από τους άντρες», είπε σε τελευταία συνέντευξη του στην ΑΥΓΗ ο 93χρονος Τάκης Σάντρας μιλώντας για την πραγματική ιστορία της 107 Ταξιαρχίας του ΔΣΕ, που αφήνει τελευταία τον Γράμμο το βράδυ της 29ης Αυγούστου 1949. Η συμβολή των αγωνιστριών στην Εθνική Αντίσταση είναι γνωστή. Με αφορμή και την προχθεσινή Παγκόσμια Ημέρα για τα Δικαιώματα των Γυναικών, θέλω να σημειώσω πως η Άννα είναι ένα θαυμαστό πλάσμα της Αντίστασης. Δεν είναι μόνο η αδελφή της που εντάχθηκε στην ΕΠΟΝ και το ΕΑΜ πηγαίνοντας κόντρα στους εγκλωβισμένους σε θρησκευτικές αντιλήψεις Εβραίους γονείς της. Μα ή ίδια η Άννα, ακόμη και μετά τα 80 της, προβάλλει την αντίστασή της στο κρυφτό και την υποκρισία να μην φανερώσουμε ότι είμαστε Εβραίοι … Δηλαδή οι Ναζί μας σκότωναν και τώρα σε δημοκρατία μας σκοτώνουν οι διακρίσεις; Όχι. Η ίδια που γλίτωσε τότε, όπως και η φίλη της, από την κτηνωδία των Ναζί, αντιστέκεται με όποιον τρόπο αισθάνεται και βρίσκει η ψυχή της, να γλιτώσει τον εγγονό της. Όταν βλέπει το παιδί , την ελπίδα δηλαδή, να έχει ασπαστεί τη χυδαία ιδεολογία τους, αναλαμβάνει δράση. Και τελικά το σώζει το παιδί, και φεύγει ήσυχη … Και πέρα από σημαίες και συνθήματα, το να γλιτώσεις τη ψυχή ενός και μόνο παιδιού από το σκοτάδι του φασισμού και του ρατσισμού, είναι τεράστιο πράγμα. Αν μόνο ένα ο καθένας μας έσωζε, θα ήταν αλλιώς ο κόσμος, δεν θα είχαμε αυτή την επικίνδυνη άνοδο του νεοναζισμού στο τόπο μας που πέρασε τόσα από αυτούς , αλλά και στην Ευρώπη . Και να πως το χτες συνδέεται με το σήμερα. Λυτρωτικά ευτυχώς. Η Γυναίκα, η Άννα, η Αντίσταση, σώζει την ελπίδα.

4. Οι Εβραίοι και οι άλλοι. Το ότι μαθαίνουμε για την άγνωστη ιστορία του ολοκαυτώματος των Εβραίων το είπα στην αρχή . Κάθε εποχή έχει τους Εβραίους της. Κάποτε οι μαύροι, σήμερα οι πρόσφυγες . Το βιβλίο άλλωστε, κατά τη γνώμη μου, μπορεί να κάνω και λάθος Γιώργο Μπουγελέκα αλλά η ερμηνεία είναι δικαίωμα του αναγνώστη, αυτό προτάσσει, πως δεν χρειάζεται να είσαι Ο ήρωας, όπως εννοούμε τη λέξη στην Ιστορία, αρκεί να είσαι Άνθρωπος (με Α κεφαλαίο) για να αντιταχθείς στο φασισμό, όπως οι ήρωες του βιβλίου, άνθρωποι απλοί, αφανείς ήρωες διέσωσαν εκείνους που κινδύνευαν περισσότερο από τα ναζιστικά πογκρόμ, τους Εβραίους. Απέναντι στο φασισμό στέκεται η Ανθρωπιά, απέναντι στους φασίστες οι Άνθρωποι, αυτοί οι δύο δρόμοι υπάρχουν, κανένας άλλος.

Ντίνα Μπατζιά

Σχόλια